Tuy lúc bây giờ chưa có tổ chức Đảng và tổ chức Mặt trận Việt Minh lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp, nhưng nhân dân huyện Cheo Reo với tinh thần yêu nước và có sự tác động mạnh mẽ của phong trào cách mạng trong nước do Đảng lãnh đạo đã đứng lên đấu tranh chống lại Đế quốc, Phát xít rất sôi nổi.

Cùng với sự ra đời của Đoàn Thanh niên ở PleiKu, An Khê, tại Cheo Reo, tháng 6 năm 1945, Đoàn Thanh niên Cheo Reo ra đời (tự phát – không thuộc hệ thống tổ chức Việt Minh), tập hợp những học sinh người dân tộc thiểu số và người kinh ở xã Hảo Đức, những viên chức tiến bộ, trong đó có thầy Nay Phin, Rcom Briu, Ksor Thei, Siu Deo, Rcom But, Siu Sing… do thầy Rcom Briu phụ trách. Trong Ban lãnh đạo có một số thanh niên người kinh như: anh Thuận, anh Ký… Đoàn thanh niên Cheo Reo được chia thành 5 nhóm, mỗi nhóm do một thành viên trong Ban lãnh đạo phụ trách.

Khoảng một tháng sau khi Đoàn Thanh niên Cheo Reo thành lập, một số học sinh đang học ở các trường tại Quy Nhơn, Buôn Ma Thuột về Cheo Reo như: Rmah Bar, Rmah Nal, Rcom But, Siu Ken, Siu Năng và được bổ sung vào lãnh đạo các nhóm. Ngoài ra, ở vùng người kinh tại xã Hảo Đức – Trung tâm huyện lỵ Cheo Reo có anh Thanh, anh Ký, anh Thuận trực tiếp phụ trách.

Các hoạt động của Đoàn Thanh niên Cheo Reo tập trung vào việc tập hợp thanh niên học chữ quốc ngữ, tập những bài hát ca ngợi lòng yêu nước, tuyên truyền đoàn kết Kinh – Thượng, đấu tranh chống lại các thủ đoạn của chánh tổng (tay sai của Pháp – Nhật) đàn áp quần chúng, chống xâu thuế, kiên quyết không đi lính…

Bằng các hình thức hoạt động thích hợp, Đoàn Thanh niên Cheo Reo trở thành trung tâm đoàn kết, tập hợp các lực lượng thanh niên yêu nước do tầng lớp thanh niên trí thức lúc bấy giờ lãnh đạo chỉ mũi nhọn đấu tranh vào bọn đế quốc, phát xít và tay sai. Hoạt động và uy tín của Đoàn Thanh niên Cheo Reo không chỉ ở trung tâm huyện lỵ mà phát triển đến các vùng lân cận. Bọn lính bảo an ở đồn Cheo Reo cũng khiếp sợ Đoàn Thanh niên Cheo Reo.

Trong bối cảnh ấy, chương trình cứu nước và các hoạt động của Việt Minh đến với nhân dân huyện Cheo Reo thông qua một số thanh niên trí thức, những người con của Cheo Reo đang học tại các trường ở Huế, Việt Bắc, Quy Nhơn… trở về. Đặc biệt là Rcom Thép, học sinh trường Nông Lâm Súc, Tuyên Quang về nói chuyện với Thanh niên Cheo Reo về tình hình thanh niên Việt Bắc theo Việt Minh… những thông tin về cao trào chống Nhật ở các nơi đã tác động mạnh mẽ đến những người yêu nước, những người trực tiếp lãnh đạo phong trào thanh niên ở Cheo Reo. Việc tiếp thu chương trình hành động cách mạng của Việt Minh là một sự kiện quan trọng, mở ra bước ngoặt quyết định đối với phong trào yêu nước của nhân dân các dân tộc huyện Cheo Reo.

Ngày 14/8/1945, phát xít Nhật đầu hàng đồng minh. Thời cơ ngàn năm có một cho dân tộc đã đến. Đảng ta quyết định tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Mệnh lệnh tổng khởi nghĩa của Đảng được toàn thể dân tộc hưởng ứng. Khí thế khởi nghĩa trong toàn quốc đã tác động mạnh đến Gia Lai, nơi tiếp nhận đầu tiên là An Khê, cửa ngõ phía Đông Gia Lai.

Sau khi nhận được tin khởi nghĩa ở An Khê, Pleiku thắng lợi. Vào 22 giờ ngày 25/8/1945 Đoàn Thanh niên Cheo Reo do đồng chí Rcom Briu lãnh đạo, tổ chức khởi nghĩa thắng lợi.

Ngày 2/9/1945 lực lượng khởi nghĩa do Đoàn Thanh niên Cheo Reo làm nòng cốt tổ chức mittinh và ra mắt Ủy ban cách mạng lâm thời huyện Cheo Reo. Ông Trần Ngọc Vĩ, Chủ tịch Ủy ban cách mạng lâm thời tỉnh Gia Lai về dự và thay mặt cho chính quyền cách mạng của tỉnh công nhận chính quyền cách mạng huyện Cheo Reo.

Từ sau ngày 2/9/1945 với sự chỉ đạo giúp đỡ của Mặt trận Việt Minh tỉnh, Mặt trận Việt Minh huyện Cheo Reo được thành lập do ông Rcom Briu, ủy viên Ủy ban cách mạng lâm thời làm chủ nhiệm. Chính quyền lập đến đâu các đoàn thể cứu quốc trong nông dân, thanh niên, phụ nữ được lập tới đó. Một số thanh niên tiêu biểu của huyện được tổ chức Đảng của Phòng Dân tộc thiểu số thuộc Chính phủ Nam Trung bộ kết nạp vào Đảng.

Thực dân Pháp xâm lược nước ta lần thứ hai, ngày 19/12/1946, theo lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, một lần nữa nhân dân các dân tộc huyện Cheo Reo tiếp tục cuộc kháng chiến, kiến quốc.

Để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong giai đoạn cách mạng mới, ngày 10/8/1947 chi bộ Đảng Cộng sản Đông Dương đầu tiên chính thức thành lập tại Cheo Reo (gọi là chi bộ tham chính gồm 03 đồng chí: Ksor Ní, Rcom Thép, Rcom Buk. Do đồng chí Ksor Ní làm Bí thư. 

Tháng 8/1948 đại diện chính phủ Trung ương tại miền Nam Trung Bộ ra Nghị định số 203/CP sát nhập huyện Cheo Reo vào tỉnh Đăk Lăk. Ngày 10/8/1948 Tỉnh ủy Đăk Lăk chỉ định Ban cán sự huyện Cheo Reo gồm 3 đồng chí: Ksor Ní, Rcom Thép, Rơ com Buk, do đồng chí Ksor Ní làm Bí thư Ban cán sự. Đây là sự kiện trọng đại trong đời sống chính trị - xã hội của nhân dân các dân tộc huyện Cheo Reo. Là mốc son lịch sử đánh dấu sự trưởng thành lớn mạnh của phong trào cách mạng ở Cheo Reo. Từ đây, phong trào cách mạng của huyện chính thức có một bộ máy do Đảng lãnh đạo, đưa phong trào cách mạng của huyện hoà vào dòng thác cách mạng chung của tỉnh và cả nước.

Với ý nghĩa đó, Đảng bộ Ayun Pa lấy 10/8 hàng năm là ngày thành lập Đảng bộ thị xã Ayun Pa.

Do yêu cầu của từng giai đoạn cách mạng, qua nhiều lần chia tách, sát nhập; Đảng bộ huyện Cheo Reo trước đây và Đảng bộ thị xã Ayun Pa hôm nay đã tổ chức 17 lần Đại hội. Dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ, thị xã Ayun Pa đã có bước phát triển toàn diện. Kinh tế - xã hội phát triển, chính trị - xã hội ổn định, quốc phòng – an ninh giữ vững, hệ thống chính trị được củng cố, kiện toàn, bộ mặt thị xã có nhiều khởi sắc…Cùng với những thành tựu lãnh đạo phát triển kinh tế - xã hội; công tác xây dựng Đảng cũng đạt được những kết quả rất quan trọng. Từ Ban Cán sự Đảng huyện Cheo Reo thành lập ngày 10/8/1948 và sau nhiều lần chia tách, đến nay Đảng bộ thị xã Ayun Pa đã xây dựng và trưởng thành với 1.375 đảng viên và 45 TCCS Đảng trực thuộc (tính đến cuối tháng 5/2013). Đảng bộ luôn chăm lo công tác xây dựng Đảng, nêu cao tinh thần tự phê bình và phê bình theo Nghị quyết Hội nghị lần thứ 4 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay” gắn với đẩy mạnh việc “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” nhằm xây dựng Đảng bộ vững mạnh, góp phần thực hiện thắng lợi các Nghị quyết Đại hội Đảng các cấp.

Đạt được những thành tích trên là vì Đảng bộ có sự lãnh đạo, chỉ đạo sâu sát, toàn diện của Tỉnh uỷ, HĐND - UBND tỉnh; sự ủng hộ của các cơ quan, ban, ngành tỉnh. Sử dụng có hiệu quả các nguồn lực, thực hiện nghiêm túc nguyên tắc tập trung - dân chủ; vận dụng sáng tạo các Chỉ thị, Nghị quyết của tỉnh, của Trung ương vào điều kiện thực tế của địa phương, đề ra được các Nghị quyết sát, đúng; xác định được các lĩnh vực trọng tâm, lợi thế để tập trung lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành, đồng thời, có sự đồng thuận, hưởng ứng tích cực của nhân dân trong thị xã; đại bộ phận cán bộ, đảng viên có bản lĩnh chính trị vững vàng trước diễn biến tình hình thế giới và khu vực; đội ngũ cán bộ lãnh đạo chủ chốt năng động, dám làm, dám chịu trách nhiệm, hệ thống chính trị từ thị xã đến cơ sở thường xuyên được chăm lo, xây dựng, củng cố, kiện toàn. 

Qua 65 năm xây dựng và trưởng thành, Đảng bộ thị xã Ayun Pa rút ra một số bài học kinh nghiệm sau:
 

Một là, Đảng bộ Ayun Pa luôn nắm vững đường lối, chủ trương của Đảng, sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy cấp trên, từ đó quán triệt và đề ra chủ trương, biện pháp, vận dụng sáng tạo, phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh của địa phương, lãnh đạo nhân dân thực hiện thắng lợi mọi nhiệm vụ cách mạng.
 

Hai là, Đảng bộ nhận thức đầy đủ vai trò cách mạng, sáng tạo của quần chúng, tin dân, biết dựa vào dân, kiên trì vận động, giác ngộ quần chúng, từ đó phát huy truyền thống yêu nước, xây dựng khối đoàn kết toàn dân, phấn đấu vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.
 

Ba là, quan tâm chăm lo, xây dựng đội ngũ cán bộ có phẩm chất, năng lực đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cách mạng trong các thời kỳ, đặc biệt chú trọng đào tạo cán bộ người dân tộc thiểu số tại chỗ, cán bộ trẻ; biết tiếp thu kinh nghiệm hay, việc làm có hiệu quả của các thế hệ cán bộ đi trước.
 

Bốn là, phát huy vai trò, ảnh hưởng của nhân sỹ, trí thức tiến bộ, những người có uy tín trong cộng đồng dân tộc thiểu số để tập hợp lực lượng, vận động quần chúng tham gia các phong trào cách mạng.
 

Năm là, tập trung xây dựng Đảng bộ trong sạch, vững mạnh; chính quyền, đoàn thể vững mạnh; kiên quyết đấu tranh chống những biểu hiện sai trái, giữ vững sự đoàn kết, thống nhất và vai trò lãnh đạo của Đảng bộ. Dù trong hoàn cảnh nào, mỗi đảng viên của Đảng bộ phải luôn nêu cao tinh thần cách mạng tiến công, trung thành với mục tiêu lý tưởng của Đảng, bản chất giai cấp công nhân, dám nghĩ, dám làm, gắn bó với nhân dân, chấp nhận hy sinh gian khổ, phấn đấu vì sự nghiệp chung. Tổ chức Đảng phải được tổ chức chặt chẽ, đều khắp trên địa bàn các thôn, làng, tổ dân phố đảm bảo nguyên tắc tập trung dân chủ, phù hợp với đặc điểm tình hình./.

                                                                                                           Trần Đình Lê

                                                                                  UVBTV- Trưởng Ban Tuyên giáo Thị ủy Ayun Pa